Tarih
Şırnak
ili tarihsel olarak çok eski bir geçmişe sahiptir.
Şırnak ili Katip Çelebi’nin 17. yüzyılda yazdığı
“Seyahatname” ve tarihi rivayetlere göre Nuh Tufanı
öncesine dayanır. Bu rivayetlere göre Cizre, tufandan
sonra ikinci kez Hz. Nuh (AS) ve oğulları tarafından
inşa edilirken Cizre’nin kızgın sıcağından korunmak
için, Şırnak yazlık ve yaylak olarak inşa edilmiştir.
Şırnak,
Nuh’un Gemisi kalıntılarının olduğu öne sürülen Cudi
Dağı’nın Kuzeyinde Şehr-i Nuh adıyla kurulmuş, önceleri
Şerneh, daha sonraki yıllarda ise Şırnak adını almıştır.
Şırnak ili tarihte bir çok önemli devletin başkentini
kendi topraklarında barındırmıştır. Birinci Babil
devletinin başkenti BABİL(Kebeli Köyü) Cizre sınırları
içindedir. Aynı zamanda Guti (GUDİ) imparatorluğunun
başkenti olan BAJARKARD Silopi ilçesi topraklarındadır.
Şırnak;
Guti, Babil, Med, Asur, Pers, Sasani, Emevi, Abbasi,
Selçuklular ve Osmanlılar dönemlerinde Cizre’ye bağlı
bir yerleşim birimi idi. 1913 yılında ilçe olmuş ve
Siirt iline bağlanmıştır. Bu konumu 1990 yılına kadar
sürmüştür. 18.05.1990 tarih ve 20522 tarihli Resmi
Gazetede yayınlanan 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı yasa
ile il statüsüne kavuşmuştur. İle bağlı altı ilçe
bulunmaktadır. Bu ilçeler Beytüşşebap, Cizre,
Güçlükonak, İdil, Silopi ve Uludere’dir.
İle
bağlı altı ilçenin tarihleri geçmişlerine ilişkin bilgi
aşağıda verilmiştir.
Beytüşşebap ilçesi; ilçe oldukça eski bir yerleşim
birimidir. Beytüşşebap, Beyt ve Şebap kelimelerinden
elde edilmiş Arapça bir birleşik isimdir. Gençlerin evi
anlamındadır. Beytüşşebap tarihi eskilere dayanır.
TA’NİN Dağlarından M.Ö.1000-7000 yılları arasında
Neolitik dönemlere ait kayalara kazınmış resim ve
kompozisyonların bulunması, ilçede 12.000 yıl öncesi
insanların yaşadığı ve yerleşik bir düzenlerinin
olduğunu gösterir.Tarihi süreç içerisinde ilçeye
sırasıyla, Hurriler, Mittaniler, Asurlular ve Urartular
egemen olmuşlardır. İlçe, 1054 yılında Selçukluların,
1514 yılında ise Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliği
altına girmiştir. 1855 yılında Erzurum, 1865 yılında Van
İline bağlanmıştır. 1887 yılında İlçe olan Beytüşşebap,
1926 yılında Siirt, 1936 yılında Hakkari ve 16.05.1990
tarih ve 3647 sayılı yasa ile Şırnak İline bağlanmıştır.
Cizre
ilçesi; Cizre M.Ö.4000 yıllarından itibaren Gerzubakarta
adıyla Guti devleti hakimiyeti altındadır. Gutiler
döneminde ilk Cizre suru yapılmıştır. Cizre M.Ö.1894
yılında l.Babil Devleti yönetimine girmiştir. Babil
Cizre’ye 22 Km mesafededir.
Cizre
M.Ö.1595 yılında Babil egemenliğinden Arap egemenliğine
geçmiştir. Daha sonra Asurlular, Medler, Persler,
Sasaniler, Artuklular, Eyyubbiler, Abbasiler,
Selçuklular, Moğollar ve 1627 yılından itibaren de
Osmanlı Devleti hakimiyeti altına girmiştir.
Cizre
beyliği önceleri Diyarbakır Sancak Beyliğine bağlı iken
1841 yılında Musul’a bağlanmıştır. Milli mücadele
döneminde büyük başarılar gösteren Cizre’ye Fransızlar
gelip şehri savaşsız teslim almak istemişlerse de,
halkın direnişi ve silahlanmayı görerek işgalden
vazgeçmişlerdir.
İslamiyet’in Cizre’ye girmesi ile birlikte şehre
yarımada anlamına gelen Cezire adı verilmiş, Cumhuriyet
döneminde ise küçük bir düzeltmeyle Cizre olarak
değiştirilmiştir. Önceleri Mardin iline bağlı bir
yerleşim birimi iken 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı
yasa ile Şırnak iline bağlanmıştır.
Güçlükonak ilçesi; ilçe daha önce Siirt ilinin Eruh
ilçesine bağlı bir köy iken, 09.05.1990 tarih ve 3644
sayılı kanunla ilçe olmuştur. 16.05.1990 tarih ve 3647
sayılı kanun ile idari bağlılığı değiştirilmiş ve Şırnak
iline bağlanmıştır.
İdil
İlçesinin milattan önceki adının Zarih olduğu söylenir.
Zapdey adında bir süryaninin ilçeye hizmetlerinden
dolayı da İdil’e, Beyt-Zaptdey (Zapdey’in evi) adı
verildiği dolaşan rivayetler arasındadır. Milattan
sonra(300-400) yıllarında Farslar burayı istila ettiler.
Farslar döneminde buraya (Hazak) ismini vermişlerdir.
Hazak farsça bir kelime olup, mert ve cesur
anlamındadır.
İdil’de
1393 – 1491 döneminde Türkmenlerin büyük ölçüde nüfuz
ettikleri ve 1387 yılında Timur’ un istila ettiği
bilinmektedir. Timur’un ölümü ile Karakoyunlu devletinin
eline geçen İdil, o günden sonra Türklerin hakimiyeti
altına geçmiştir. 1924 yılına kadar köy olan İdil, bu
tarihten itibaren Cizre ilçesine bağlı bir bucak, 1937
yılında ise Mardin iline bağlı ilçe olmuştur.
İdil,
18.05.1990 tarih ve 20522 Resmi Gazetede yayınlanan
16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Şırnak İline
bağlanmıştır.
Silopi
İlçesi de, M.Ö. çeşitli kavimlerin yaşadıkları bir
yerleşim birimidir. Bu durum ilçenin çevresinde bulunan
tarihi eserlerden anlaşılmaktadır. Asurlular ve Roma
İmparatorluğunun yönetiminde uzun yıllar kaldıktan sonra
Selçukluların yönetimine geçmiştir. Yavuz Sultan
Selim’in Mısır Seferi sırasında Cizre İlçesi ile
birlikte Osmanlı İmparatorluğuna bağlanmıştır.
16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Şırnak İline
bağlanmıştır.
Uludere
İlçesinin tarihi, millattan önceki yıllara dayanır.
Tarihin seyri içinde Urartular Medler, Persler,
Romalılar, Arsaklılar ve Sasanilerin egemenliğine
girmiştir. 1054 yılından itibaren Türkmenlerin tarih
sahnesine çıktığı bilinmektedir. 1142’de İmadettin
Zenginin ve 1260 yılında Hulagu’nun Hakkari yöresini ele
geçirmesini izleyen yılların kargaşalığı, yöre
beylerinin 1349’da Karakoyunlulara bağlanmayı kabul
etmeleri ile durur. 1386’da Timur ve 1502’den itibaren
Safevi hakimiyeti altında yaşayan Uludere, Kanuni Sultan
Süleyman döneminde Osmanlı İmparatorluğuna bağlanarak
bütün il beyleri gibi içişlerinde serbest bırakılır.
Aşiret Beyleri kendi egemenlik haklarını korumak,
Osmanlı toprak sisteminin dışında bir sistemle
yönetilmek ve seferlere asker yollamak şartıyla
İmparatorluğun egemenliğinde Cumhuriyete kadar
kalmışlardır.
Cumhuriyetin ilanından sonra bucak haline getirilerek
Beytüşşebap İlçesine bağlanan Uludere, 27.06.1957
tarihinde yürürlüğe giren 7033 Sayılı Kanunla ilçe
haline getirilmiştir. 16.05.1990 tarihinde çıkarılan
3647 Sayılı Kanunla yeni kurulan Şırnak iline
bağlanmıştır.
Coğrafya
Şırnak
ili 37°31 kuzey enlemleri ve 42°28 doğu boylamları
arasında yer almaktadır. Yüzölçümü 7.172 Km2 , ortalama
1.400 metre rakımı ile deniz seviyesinden oldukça yüksek
olan Şırnak ili topraklarının batı kesimi, yüzölçümünün
¾’ü Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Dicle Bölümünde yer
alırken; geri kalan yüzölçümünün ¼’ü ise Doğu Anadolu
Bölgesi içinde kalır.
İl
batıda Mardin, kuzeyde Siirt, kuzeydoğuda Hakkari illeri
ile güneyde Irak ve Suriye Devletleriyle çevrilidir.
a) Topoğrafik Yapısı
Şırnak
ilinin batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında,
büyük bölümü akarsular tarafından derince yarılmış
platolar halindedir. Bu coğrafi yapı içerisinde 2 agro-ekolojik
alt bölge bulunmaktadır. Birinci agro-ekolojik alt
bölge, rakımı 300-400 metre arasındaki geniş ovaların
yer aldığı Cizre, Silopi ve İdil İlçelerini; ikinci agro-ekolojik
alt bölge ise rakımı 1000 metre ve üzerindeki engebeli,
sarp yamaçlar ve yüksek dağların yer aldığı, tarım
alanın az, buna karşılık orman ve meraların geniş çapta
bulunduğu Merkez, Beytüşşebap, Güçlükonak ve Uludere
İlçelerini kapsamaktadır.
Şırnak
İlinin Başlıca Akarsuları
Akarsu
Adı |
İl
Sınırları İçinde Uzunluğu (Km)
|
Debisi
(M3/S) |
Kolu Olduğu Nehir
|
Hezil Çayı
|
67
|
17,03
|
Dicle Nehri
|
Çağlayan Çayı
|
55
|
4,87
|
Dicle Nehri
|
Kızılsu
Çayı |
49
|
9.23
|
Dicle Nehri
|
Dicle Nehri
|
95
|
|
Dicle Nehri
|
Dağlık
kesimlerde Güneydoğu Toroslar sistemine bağlı yüksek
kütleler vardır. İlin önemli dağları; Cudi, Gabar, Namaz
ve Altın Dağlarıdır. Cizre, Silopi ve İdil İlçeleri
geniş düzlükler halindedir. İlin en önemli akarsuyu
Kızılsu, Hezil ve Habur Çaylarının beslediği Dicle
Nehridir.
b) İklimi
Şırnak
ilinin iklimini belirlerken ili, bulunduğu bölgelere
göre değerlendirmek gerekir.
1-İlin
Doğu Anadolu Bölgesinde kalan Şırnak Merkez, Beytüşşebap
ve Uludere ilçelerinde kışlar serttir. Kuzeyden gelen
soğuk havalar kışın bu yörenin sert ve karlı geçmesine
neden olur. Karla örtülü gün sayısı güney bölgesine göre
daha fazladır.
2-İlin
Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde kalan Cizre, İdil,
Güçlükonak ve Silopi İlçelerinde kışlar daha ılık fakat
yazlar ise aşırı sıcaktır.
İlde
Doğu Anadolu ikliminin birbirine karşıt iki hava kütlesi
etkisini göstermektedir. Bunlardan birisi, bölgeyi
özellikle kış aylarında etkisi altında bulunduran, buna
karşılık yaz aylarında kuzeye çekilen soğuk kuru hava
kütlesidir.
Şırnak’ta yıllık yağış ortalaması 633 mm3 civarındadır.
c) Bitki Örtüsü
Şırnak’ta bitki örtüsü iklim özelliğine bağlı olarak
değişiklikler göstermektedir.
İklimin
karasal olması doğal bitki örtüsü üzerinde etkili
olmuştur. Mevsim içindeki yağışların az olması, doğal
bitki örtüsünün bozkır olmasına neden olmuştur. Dağlık
alanda yer alan ormanlar seyrek niteliktedir. Ormanaltı
bitki örtüsünü kurakçıl bitkilerin oluşturduğu bu
bölgedeki başlıca ağaç türü meşedir. Özellikle
Beytüşşebap ve Uludere civarında bulunan dağların yüksek
yerlerinde alpin çayırları bulunur.