İDİL
Tarih
İlçeye ilk gelen ve yerleşen halkın kim olduğu
konusunda çeşitli kaynaklarda değişik bilgilere
rastlanılmaktadır. Geçmişte büyük uygarlıkların
kurulduğu Mezopotamya bölgesinde yer alan İlçe,
değişik tarih devirlerinde çeşitli uygarlıkların
etkisi altında kalmış ve her uygarlık bugüne
değin izler bırakmıştır. İdil İlçesi tarihi M.Ö.2000’li
yıllara kadar gitmektedir. Mardin’in tarihine
göre, Antakya’yı, Nusaybin’i ve Midyat’ı kuran
Nikkaur adındaki bir kral aynı zamanda İdil’i de
kurmuştur. İlk adı Zarih idi. Bu kelime Arapça
olup, “ekici” demektir. M.Ö. 2000’li yıllarda bu
beldeye yerleşmiş olan Zapdey adındaki bir bey
yöreye kendi adını vermiştir. Böylece bir süre
beldenin ismi “Beyt Zapdey” yanı “Zapdey’in evi”
olarak kalmıştır. Bölgede sırasıyla Gutiler,
Asurlar ve Aramiler hüküm sürmüştür. MÖ 6.
yüzyıla kadar Bölge Zarih adıyla anılmaktaydı.
M.Ö. 600 yıllarında Persler burayı istila
ettikten sonra Hazağ (Hazak) ismini
vermişlerdir. Hazak Farsça olup, cesur, mert
demektir. Mezkur tarihlerde Kral Şabur adındaki
Pers kralı binlerce askerle burayı istila ederek
10.000 (onbin) esiri beraberinde götürerek
öldürmüştür. M.Ö. 311 yılında Pers İmparatoru
Darius'un Büyük İskender'e yenilmesiyle bu
bölgede Hellenizmin etkisi altına girmiştir.
Hellenistik dönemde Hazak olarak
anılan ve M.Ö.3 23 yılında İskender'in ölümüyle
birlikte Selevkos Krallığının elinde kalan İdil;
daha sonra Roma İmparatorluğu topraklarına
katılmıştır. Hazreti İsa’nın doğumundan sonra
Hıristiyanlığın dünya üzerinde yayılmasına
paralel olarak, halk, Hıristiyanlığı kabul etmiş
ve M.S. 57 yılında bölgeye gelen Mor Aday
isminde bir havari tarafından Süryanilik
yayılmıştır. Çok yakın zamana kadar İlçe Merkezi
ve pek çok köy Süryani Kadim mezhebine bağlı
iken, Müslüman halkın İlçeye yerleşmesi ve
Hıristiyanların yurt dışına göç etmeleri sonucu
Müslümanlar çoğunluk durumuna gelmişlerdir
Tarihsel gelişim içinde yakın zamana kadar bir
Hıristiyan nüfusunun çoğunlukta olduğu bir İlçe
olan İdil’in İlçe merkezine 1970'li yıllardan
sonra Müslüman köylerin ve göçer (koçer)
ailelerin yerleşmesi, buna karşın Hıristiyan
vatandaşların yurt dışına ve büyük şehirlere göç
etmesiyle demografik yapısı değişmiştir. Göç
nedenleri; tarım alanlarındaki verim düşüklüğü,
hayvancılığın istenilen düzeyde yapılamaması ve
siyasi istikrarsızlıktır. Göçler yurt dışında
Suriye, Lübnan, Almanya, İsveç ve İsviçre’ye;
yurt içinde ise, Mardin, Diyarbakır, Gaziantep,
Adana, Mersin ve İstanbul İllerine olmaktadır.
İlçemizde farklı dini inançlara bağlı
vatandaşlar bulunmaktadır. Bunlar Süryaniler,
Müslümanlar ve bir tek köyde mevcut olan
Yezidilerdir. 1970’lı yıllarda İlçeye yerleşen
Müslümanlar bugünkü nüfusun hemen hemen % 99’unu
teşkil etmektedir. 1924 yılına kadar köy olan
İdil, 1924 yılında Cizre İlçesine bağlı bir
Bucak, 1937 yılında İlçe olmuştur.
İdil başlangıçta Mardin İline
bağlı bir İlçe iken; 18 MAYIS l990 tarih ve
20522 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 16 MAYIS
1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Şırnak İline
bağlanmıştır. 1937 yılında İlçe olduktan sonra
Midyat İlçesine bağlı Haberli (Basibrin) bucağı
ile Nusaybin İlçesine bağlı Oyalı (Alyan) bucağı
ve bunlara bağlı köyler İlçemize bağlanmıştır.
Midyat İlçesine bağlı bir bucak iken, 1989
yılında Dargeçit’in ilçe statüsüne
kavuşturulmasıyla, İlçemize bağlı Beğendi,
Belen, Bostanlı, Çukurdere ve Yanılmaz köyleri
İdil’den ayrılmıştır. Halen İlçemize bağlı 64
köy ile bu köylere bağlı 21 mezra bulunmaktadır.
Ayrıca köylerin arasındaki arazi ihtilafları ve
köy içindeki çekişmeler nedeniyle bazı aileler,
arazilerinin bulundukları yerlere üç dört ev
yaparak yerleşmekte ve böylece yeni yerleşim
yerleri oluşmaktadır. İdil’deki mevcut durum çok
dağınık bir yerleşim yapısı göstermekte ve kamu
hizmetlerinin götürülmesinde güçlükler meydana
getirmektedir. İdil Kaymakamlığının teklifi ve
Şırnak Valiliği’nin uygun görmesi sonucunda
boşalmış köylerin tamamına geri dönüş izini
verilmiş olup köye geri dönüşler sürmektedir.
Terör nedeni ile boşalan köylerden Peçenek,
Basak, Işık, Çukurlu, Kayı, Yalaz ve Yuvalı
köylerine yerleşen vatandaşlarımıza ilçe
Kaymakamlığınca gerekli hizmetler
götürülmektedir. Boşalan köylerden Yayla Köyüne
ise geri dönüş izni verilmesine karşın henüz
köye dönen olmamıştır. İdil İlçe Merkezi beş
mahalleden ibaret olup, Eski İdil olarak bilinen
Aşağı Mahallede Süryani vatandaşlar da
yaşamaktadır. Hıristiyanlardan genç nüfus
çoğunlukla yurt dışına göç etmiştir. İlçede
yalnızca 8 Hıristiyan aile mevcuttur. Müslüman
nüfus önce İlçe içinde Yukarı Mahalleye 1970
yılından itibaren yerleşmiş ve gayrimenkul
edinmiştir. 1978 yılından itibaren de çoğunluğu
teşkil etmiştir. Halen İlçemize bağlı Haberli,
Öğündük ve Sarıköy ile İlçe merkezi Aşağı
Mahallede Süryani vatandaşlarımız ikamet
etmektedir. Yezidi vatandaşlarımız ise Mağara
Köyünde yaşamaktadır.
Coğrafya
İdil’in kuruluşunda tarihi, coğrafi özellikler
etkili olmuştur. Şehrin Cizre İlçesine ve Suriye
sınırına olan yakınlığı ve Topografik
özellikleri ilçenin tarihinde önemli bir rol
oynamıştır. İdil’in kuzey ve kuzey batısı dağlık
ve engebelik, güneyi ise ovalık bir arazi
özelliğini gösterir. Arazi yapısı İlçenin
kuzeyinden güneyine doğru alçalarak dağlık ve
engebelik yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir
görünüşe bürünür. Şehir, bu iki farklı unsurun
ortasında, yükseltileri fazla olmayan tepelerin
üzerinde kurulmuştur. İdil İlçesi Güneydoğu
Anadolu’nun doğusunda bulunmaktadır. İlçenin
Yüzölçümü 1224 km² olup, rakımı ise; 773
metredir. İdil İlçesi Şırnak İline 75
kilometrelik bir yol ile bağlıdır. Doğusunda
Cizre, batısında Nusaybin ve Midyat İlçeleri,
Kuzeyinde Dargeçit ve Güçlükonak İlçeleri ile
güneyde Suriye Arap Cumhuriyeti bulunmaktadır.
İlçenin Suriye ile 24 kilometre sınırı olup
sınır kapısı bulunmamaktadır. İklim; Karasal
iklimin egemen olduğu İdil’de yazları kurak ve
sıcak, kışları soğuk ve yağışlı geçer. Yağışlar
genellikle kışları kar ve yağmur olarak düşer.
Yıllık ortalama m²’ye 633.5 mm3 yağış düştüğü
saptanmıştır. Yağış yüklü bulutlar ve rüzgarlar
genellikle güneydoğu istikametinden gelir. Bitki
Örtüsü; Bitki örtüsü bakımından İlçemiz, fakir
bir yapıya sahiptir. İdil-Midyat yolu güzergahı
ile güney batı ve batı bölgelerinde meşelik
alanlar mevcuttur. Bilinçsiz kesim nedeniyle bu
meşelik alanlar da, giderek tükenmeye yüz
tutmaktadır. Bu alanlar dışında İlçe geneli
bozkır bir görüntü arz eder. Hidrografya;
İlçemizin kuzeyindeki Dicle nehri, İlçemiz ile
Güçlükonak İlçesi arasında doğal bir sınır
oluşturur. Ayrıca İlçenin muhtelif bölgelerinde
baharda yağan ve eriyen kar sularını toplayan,
yazın da kuruyan bir kaç dere yatağı mevcuttur.
Bunların belli başlıları Dupiç ve Saklan
dereleridir. İdil Belediyesi İdil Belediyesi
1937 yılında kurulmuş ve 1978 yılına kadar
Belediye Başkanları Hıristiyan vatandaşlarından
seçilmiştir. 1978 yılında ilk kez bir Müslüman
Belediye Başkanı İdil’de görev almış ve bugüne
kadar durum bu şekilde devam etmiştir.
Nüfus
İlçenin Nüfusu, İlçe oluşundan günümüze kadar
artış kaydetmiş ve özellikle 1990’lı yıllardan
itibaren göçlerin de etkisiyle artmıştır. İlçe
olduğu 1937 yılında 1000’nin altında olan nüfus
1990 sayımında İlçe Merkezi için 12.988 olarak
saptanmıştır. İlçeye bağlı köy ve mezralarda
1990 nüfus sayımı sonuçlarına göre 3l.425’dir.
1997 yılında ise artış devam etmiş, İlçe merkezi
21.840, Belde, köy ve mezralardaki nüfus ise
33.670 ‘tir. Toplam olarak İlçe nüfusu ise,
55.510’dur. Son olarak 2000 yılı sayımında da
Beldeler 8.599 Köyler 31.777 İlçe merkezi 20.597
olmak üzere toplam İlçe nüfusu 60.973 olarak
gerçekleşmiştir. İdil İlçesinde üç din bir arada
huzurlu bir biçimde yaşamaktadır. Müslümanların
yanı sıra Süryani vatandaşlarımız İlçe Merkezi
Aşağı Mahalle, Öğündük, Haberli ve Sarıköy’de,
Yezidi Vatandaşlarımız ise Mağara Köyü’nde
yaşamaktadır. 2004 yılında İdil’e iki önemli
“geri dönüş” gerçekleşmiştir. Terör nedeniyle
boşalan köylere dönen vatandaşlarımızın yanı
sıra, terör olaylarının artmasından dolayı
yurtdışına giden Süryani ve Yezidi
vatandaşlarımız da köylerine dönmüştür.
Sarıköy’ün esas sahipleri olan Süryani
vatandaşlarımız, 1990’lı yıllarda terör
olaylarının artması nedeniyle Avrupa’nın çeşitli
ülkelerine göç etmişler ve bir güvenlik
zafiyetinin oluşmaması için yerlerine Yayalar
Köyü’nden bir grup Geçici Köy Korucusu “geçici
görevle” yerleştirilmişti. Köyün esas sahipleri
Süryani Vatandaşlarımızın köye dönme
taleplerinin yerinde görülmesi üzerine, Şırnak
Valiliğinin talimatı ile Sarıköy’deki Geçici Köy
Korucuları tahliye edilmişler ve Sarıköy, 24
Eylül 2004 tarihinde İdil Kaymakamı Hasan
Tanrıseven tarafından Mor Gabriel Metropoliti
Samuel Aktaş’ın da katılımıyla düzenlenen bir
tören ile Süryani vatandaşlarımıza teslim
edilmiştir. 1980’li, yıllarda artan terör
olayları nedeniyle Almanya’ya giden Yezidi
Vatandaşlarımızın da, geri dönüş talepleri
üzerine Şırnak Valiliğinin emri ile Mağara
Köyünde bulunan Geçici Köy korucuları esas görev
yerleri olan Bozkır köyü’ne geri dönmüşler ve 15
Ekim 2004 tarihinde İdil Kaymakamı Hasan
Tanrıseven tarafından, Yezidilerin ileri
gelenlerinin de katılımıyla Mağara Köyü
Almanya’dan dönen Yezidi Vatandaşlarımıza teslim
edilmiştir. Sarıköy ve Mağara Köylerine dönen
Süryani ve Yezidi Vatandaşlarımız, evlerinde
tadilat tapmaya başlamış olup, 2005 yılı bahar
aylarında Avrupa’dan dönecek vatandaşların
sayısının artması beklenmektedir.
İdari Yapı
İdil, İlçe teşkilatı kurulduğu 1937’den 1990’a
kadar Mardin İline, 1990’da Şırnak İlinin
kurulmasıyla Şırnak’a bağlı bir İlçe olarak
Mülki İdare taksimatında yer almaktadır. İlçe
Kaymakamlığını 15.10.2003 tarihinden itibaren
Hasan TANRISEVEN yürütmektedir. Kamu hizmetleri
genel olarak 1993 yılında tamamlanan Hükümet
Konağında verilmektedir. Hükümet Konağının giriş
katında Adliye, birinci katında Mal Müdürlüğü ve
Nüfus Müdürlüğü, ikinci katında Kaymakamlık ve
İçişleri Bakanlığı teşkilatı büroları, üçüncü
katında ise Milli Eğitim Müdürlüğü, Tapu ve
Sicil Müdürlüğü ile Müftülük yer almaktadır.
Hemen hemen bütün Kamu Kurumlarında personel
sıkıntısı bulunmaktadır. İlçe Tarım Müdürlüğü,
Halk Eğitim Merkezi, İlçe Jandarma Komutanlığı
ve İlçe Emniyet Amirliği müstakil binalarda
hizmet vermektedir. Emniyet Amirliği bünyesinde
Trafik Tescil ve Denetleme Büro Amirliği de
bulunmaktadır. İlçede Ziraat Bankası tek banka
olarak hizmet vermektedir. 1979 yılından
itibaren devlet tarafından göçer (koçer)
aşiretlerinin iskanını sağlamak için İlçe
merkezinde Atakent ve Turgut Özal Mahallelerinde
Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünce sosyal Konutlar
yapımı planlanmış ve Ekim 1986’da 196 adet olmak
üzere 1998’de toplam 344 konut tamamlanarak hak
sahiplerine dağıtılmıştır. 1989 yılına kadar
İlçe merkezi Yukarı mahalle ve Aşağı mahalle
olmak üzere iki mahalleden oluşmaktaydı. Göçer
ailelerinin İlçe Merkezine yerleşmesi sonucunda
nüfusta ciddi bir artış meydana gelmiş ve mevcut
mahalleler yetersiz hale gelmiştir. Bu bağlamda
yeni oluşan semtlerin idare durumu Belediye
Başkanlığı Encümenliğince yeniden düzenlenmiş,
Yukarı Mahalle, Aşağı Mahalle, Yeni Mahalle,
Atakent Mahallesi ve Turgut Özal Mahallesi
olarak 5 mahalleye dönüştürülmüştür. İlçe
nüfusunun başlangıçta hızla artması sonucu imar
planı uygulamaları dikkate alınmadan sağlıksız
ve düzensiz bir şehirleşme oluşmaya başlamıştır.
Buna köylerden İlçe Merkezine çeşitli sebeplerle
yaşanan yoğun göçte eklenince gecekondu şeklinde
binaların yapımı her geçen gün daha da
artmıştır. İlçe merkezinde kanalizasyon şebekesi
yapımı önemli ölçüde tamamlanmasına karşın ilçe
merkezinin hızla büyümesi nedeniyle ilave
kanalizasyon şebekesine ihtiyaç bulunmaktadır.
Yeni imar planı çalışmaları ise halen devam
etmektedir. İlçemizdeki binalar genellikle taş
ve briketten yapılmaktadır. Bu türdeki binalar
alt yapı hizmetlerinden yoksun bulunduklarından
genellikle sağlıklı ve kullanışlı konut
değildirler. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi
Başkanlığına İdil’de toplu konut yapılması için
müracaatta bulunulmuş olup, fizibilite
çalışmaları tamamlanmıştır. İlçenin yeni imar
planının onaylanmasının ardından 100 dairelik
toplu konut yapımına başlanması
hedeflenmektedir. İlçeye bağlı 2 Belde, 64 Köy
ve 21 Mezra bulunmaktadır. İlçemizin özellikle
dağlık kesimindeki köylerin mezraları dağınık ve
köylere uzaktır.
Sosyal Durum
Yerleşme 1979 yılından itibaren devlet
tarafından göçer aşiretlerinin iskanını sağlamak
için İlçe merkezinde Atakent ve Turgut Özal
Mahallelerinde Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünce
göçer Konutları yapımı planlanmış ve Ekim
1986’da 196 adet konut tamamlanarak hak
sahiplerine dağıtılmıştır. Aynı şekilde
kendilerine konut yapımı için 344 göçer ailesi
daha müracaatta bulunmuş olup, bu şahısların hak
sahipliği işlemleri son olarak 2004 yılında
tamamlanmış bulunmaktadır. 1989 yılına kadar
İlçe merkezi Yukarı mahalle ve Aşağı mahalle
olmak üzere iki mahalleden oluşmaktaydı. Köçer
ailelerinin İlçe Merkezine yerleşmesi sonucunda
nüfusta ciddi bir artış meydana gelmiş ve mevcut
mahalleler yetersiz hale gelmiştir. Bu bağlamda
yeni oluşan semtlerin idare durumu Belediye
Başkanlığı Encümenliğince yeniden düzenlenmiş,
Yukarı Mahalle, Aşağı Mahalle, Yeni Mahalle,
Atakent Mahallesi ve Turgut Özal Mahallesi
olarak 5 mahalleye dönüştürülmüştür. İlçe
nüfusunun başlangıçta hızla artması sonucu imar
planı uygulamaları dikkate alınmadan sağlıksız
ve düzensiz bir şehirleşme oluşmaya başlamıştır.
Buna köylerden İlçe Merkezine çeşitli sebeplerle
yaşanan yoğun göçte eklenince gecekondu şeklinde
binaların yapımı artmıştır. İlçemizdeki binalar
genellikle taş ve briketten yapılmaktadır. Son
zamanlarda İdil’de modern binaların yapıldığı
gözlenmektedir. Toplu Konut İdaresinin yapmayı
planladığı 100 konutun hizmete girmesiyle ilçede
kifayetli konut açığı azalacaktır. İlçede
düzenlenen önemli sosyal etkinlikler İlçede 1997
yılından bu yana İdil Kaymakamlığı, Çağdaş
Yaşamı Destekleme Derneği (ÇYDD) ve Van Yüzüncü
Yıl Üniversitesi İşbirliği ile yapılan
geleneksel “Bizim İdil Şenlikleri”
yapılmaktadır. Şırnak İlinin tek festivali olma
özelliği taşıyan Bizim İdil Şenlikleri, İdil’de
bir çok yeniliğin öncüsü olmuş, gençlerin ve her
kesimden İdillinin ufkunu genişleten, sosyal
kültürel etkinlikleri ve eğitime katkılarıyla
uzun süreler boyunca yalnız İdil’de değil,
Şırnak’ta ve hatta ülke çapında ses getiren bir
organizasyon olmuştur.
• Bulutsuzluk özlemi ile İdil’in rock müziği ile
tanışması,
• Gönüllü kuruluşların katkıları çeşitli eğitim
birimleri açılması,
• Konusunda uzman kişilerle söyleşiler
düzenlenmesi hep Bizim İdil Şenlikleri
kapsamında olmuştur. Bizim İdil Şenliği,
İstanbul’un, İzmir’in, Diyarbakır’ın ve Van’ın
kırsal alan ile buluşması, kent ile kırın
kucaklaşması, bilgi ve birikimlerin Suriye sınır
boyunda yer alan Güneydoğu’nun bu şirin
ilçesinin insanlarına aktarılma çabası, takdire
şayan gönüllü bir sivil toplum hizmetidir. Bu
şenlik, İdil de “bizim ülkemizin topraklarından”
diyerek, uzak diyarlardaki yetişmiş
insanlarımızın, değerli hocalarımızın İdil’i
sahiplenmesi, Güneydoğu’nun sosyokültürel ve
ekonomik kalkınmasında Bir model oluşturma
gayretidir.
Bugüne kadar yapılan şenlikler ve tarihleri
şöyledir: • Birinci Bizim İdil Şenliği, 11-12
Ekim 2004 • İkinci Bizim İdil Festivali, 2-8
Kasım 1998 • Üçüncü Bizim İdil Eğitim, Bilim,
Kültür Şenliği, 28-30 Nisan 2000 • Dördüncü
Bizim İdil Şenliği, 2001 • Beşinci Bizim İdil
Eğitim Kültür ve Sanat Şenliği, 08-10 Ekim 2004
8-10 Ekim 2004 tarihleri arasında 3 yıl aradan
sonra ilçemizde “5. Bizim İdil Eğitim, Kültür ve
Sanat Şenliği” geniş katılımlı olarak
gerçekleştirilmiş olup, Festivalde öğrencilere,
gençlere, çiftçi ve İdilli bayanlar başta olmak
üzere tüm toplum kesimlerine yönelik faaliyetler
gerçekleştirilmiştir. YYÜ Rektör Yardımcısı
Prof. Dr. Ayşe YÜKSEL, Prof. Dr. Nafi Çoksöyler,
Prof. Dr. Yıldız Tümerdem, Doç. Dr. Neşe Özgen,
Doç. Dr. Ahmet Ersay, Yrd. Doç. Dr. Süleyman
Kozat, başta olmak üzere çok sayıda öğretim
üyesi, ÇYDD’nin ulusal ölçekteki bazı şubeleri
ile yöneticileri konuk ve katılımcı olarak görev
almıştır. İlçemiz YİBO konferans salonunda Yrd.
Doç. Dr. Serap ve Hüseyin Yükrük tarafından Halk
müziği dinletisi verilmiş, ardından aynı okul
içerisinde öğrencilerin resim sergisi açılmış,
tiyatro gösterisi gerçekleştirilmiştir.
Festivale yazar Ayşe KULİN, ASM Yapımcılık
Organizasyon ve Müzik, Mavi Jeans ile sanatçı
Tolga SAÃ�’ın sponsor olarak destek vermiştir.
Sanatçı Tolga SAÃ�’ın vermiş olduğu konserde her
yaştan İdilli gönlünce eğlenmiş, 7 binden fazla
kişinin izlediği gece konseri son yılların en
yüksek katılımlı etkinliği olarak belleklerde
yer etmiştir. Bu etkinlikler kapsamında müteakip
günde ilçedeki tarihi yapılar gezilmiş olup,
ayrıca Şenlikte son yıllarda İdilde yapılan
eğitim çalışmalarının değerlendirildiği bir de
panel düzenlenmiş, ve panelde eğitimden sağlığa
kadar birçok konuya değinilmiştir. Şenlikler
kapsamında İdilliler arasında bilardo turnuvası,
halk koşusu, okullar arası basketbol, voleybol
turnuvası, ilk ve orta öğretim öğrencileri
arasında şiir ve kompozisyon yarışmaları
gerçekleştirilmiştir.
İlçemizde geleneksel geniş aile tipi mevcuttur.
Bazı ailelerde iki kuşak hatta üç kuşak bir
arada bulunmaktadır. Ailelerde poligami
evlilikler ve çok çocuk yapma geleneği
yaygındır. Ailede erkek çocuk sahibi olmak çok
önemlidir. Erkek çocuk aileler arası
anlaşmazlıklarda bir güç unsuru olarak
görülmektedir. Aileler ataerkil bir yapıya
sahiptirler. Evlenme yaşı kızlarda 15-16,
erkeklerde 17-18’dir. Son yıllarda okullaşmanın
armasıyla evlenme yaşı yükselme eğilimindedir.
Evlenme türlerinde genellikle görücü usulü ile,
ekonomik nedenlerle “ berdel ” yani değiş-tokuş
sistemi yaygındır. Berdel genellikle başlık
parası bulamayanların, akrabalığı pekiştirmek
isteyenlerin ve orta yaşı geçkin erkeklerin
ikinci evliliği yapmak için kendi aralarında kız
çocuklarını değiştirmeleridir. İlçemizde başlık
parası yaygın ve başlık ağır koşullar
içermektedir. Başlık, kıza ve birkaç kuşak
akrabaya hediyeler, takı ve ev eşyalarını
kapsamaktadır. Aile nüfusunun fazlalığı
nedeniyle erkekler yaz aylarında Anadolu’nun
çeşitli İl ve İlçelerine çalışmaya gider ve
kazandıkları paralar ile yıllık geçimlerini
temin etmeye çalışırlar. Kadınlar, çalışma
hayatında erkeği ile ortak çaba gösterir. Çocuk
bakımı, odun toplama, tezek yapma, hayvanların
bakımı vb. işler kadına ait görevlerdir.
İlçemizde genel olarak erkeklerin giysisi
şal-şepik, kadınların giysileri ise fistan
(entari) dir. Ancak gün geçtikçe bu giysilerin
yerini takım elbiseler ile diğer kadın giysileri
almaktadır. Yaşlı erkekler ile orta yaşlılar
daha çok şalvar, yelek ve ceket giyerler. Fakat
yine de vazgeçilmeyen elbise şal-şepiktir.
Şal-şepik, çok ince tiftik ipliğinden
dokunmaktadır. Şal-şepik yelek ve şelame olarak
dört parçadan oluşmaktadır. Şal-şepik’in alta
fanila yerine giyilen “kiras”ı ve kol ucuna
iliştirilmiş levendi denilen bir parçası daha
vardır. Şal geniş boru paçalı olup, pantolon
yerine giyilir. Gömleğin üstüne şepik denilen
parça giyilip,bele şeleme denilen geniş ve kalın
bir kuşak bağlanır. Daha sonra yelek giyilerek
kiras (fanila)’ın kol ucuna bağlı levendi (bilek
kuşağı) bilek üzerine sarılır. Başa da ya kefi
bağlanır veya şapka giyilir. Kadının genel
giysisi ise; fistan (entari) olup, paçası ayak
bileklerine kadar uzanır. Genel olarak kadife
çemçem denilen kumaş veya diğer değerli ithal
kumaşlardan dikilir. Göğüs kısmı hafif açık
olup, alta giyilen ön kapama kısmı fistolu ve
ucu nohut büyüklüğünde bağlanmış rengarenk kumaş
parçaları ile bezenmiş bir yelek giyilir yine
alta giyilen kiras denilen uzun alt eteğin
koluna iliştirilmiş levendiler, fistan üzerinden
kol bileklerine sarılır. Bele ise ince kumaş
bağlanır. Kadınlar başlarına kıtan denilen
uzunca bir tülbent bağlanır. Kıtan denilen
tülbent boncuk ve fistolarla süslenir. Bundan
başka göğüs üzerine çeşitli altın çerçeveli süs
taşları takılır. Kulaklara berguhar denilen
boğazdan birbirine bağlı küpeler, tetreme ve
semek denilen gerdanlık ve diğer ziynet eşyası
takılır. Kadınların kullandığı hicol, serkezi ve
hırhal gibi diğer takıları da vardır. El
Sanatları İlçemizde kendine has özellikleri
bulunan güzel el sanatları bulunmaktadır. Şal -
şepik , kilim, keçe, halı, el yapısı yastık
yüzleri, dantel çeşitleri, heybeler, sırt
çantaları buğday sapından yapılmış tepsiler,
sepet çeşitleri, tahta kaşıkları ve seccadeler
örnek verilebilir.
Ekonomi
Şehrin Midyat-Cizre yolu üzerinde bulunması
beşeri özelliklerini belirlemede önemli bir
etken olmuştur. Cizre İlçesine yakınlığı ve
ekonomik ihtiyaçlarını buradan karşılaması
önemli toplumsal bir özelliktir. İdil için
Cizre, hem tarihte hem de günümüzde önemli bir
ticari merkez olmuştur. Irak sınırı ile
neredeyse tüm ticari ilişkiler Cizre üzerinden
yapılmaktadır. Şehrin Suriye ile olan ticareti
ise Nusaybin bağlantılıdır. Bu yönleri ile
komşuları olan Midyat, Nusaybin ve Cizre, İdil’i
önemli oranda etkilemiştir. İlçenin Irak ve
Suriye’ye yakınlığı, şehir ekonomisi açısından
hayati önem taşır. İlçe Halkı, geçmişte Suriye
ve Irak’la informal ticaret yaparak geçimini
temin etmekteydi. Geçmiş yıllara göre günümüzde
tarım sektörünün ekonomideki payının azaldığı
bunun yerine hizmet sektörünün önem kazandığı
görülmektedir. İlçemizde henüz Sanayi tesisi
bulunmamaktadır. İlçe halkının halen en önemli
geçim kaynağı tarımdır. Habur sınır kapısının
yeniden faal hale gelmesiyle başlayan yoğun
ekonomik faaliyet İlçe gelirlerine “hizmet”
sektörünü de eklemede etkili olmuştur. Önceleri
sadece servis ve kamu sektörü ile sınırlı olan
hizmet sektörü, mazot taşımacılığı ile
çeşitlenmiş ve zenginleşmiştir. Mazot
taşımacılığı ile elde edilen geliri aynı zamanda
“Ticari kazanç”lar kategorisinde değerlendirmek
mümkündür. Kamyon ve ticari taksilerle yapılan
taşımacılık ilçeye önemli ölçüde gelir
kazandırmaktadır. İlçe halkımızın en önemli
gelir kaynaklarından biri halen zirai
kazançlardır. Zirai kazançlar içerisinde
hayvancılıktan elde edilen parasal değer önemli
bir yer tutmaktadır. Hayvanlardan elde edilen
süt, peynir, yün, canlı et ve yağ gibi ürünler
tüccarlara satılmaktadır. İlçemizde bahar
aylarında mevsimlik mandıralar kurulmaktadır. Bu
mandıralar topladıkları sütten elde ettikleri
ürünleri büyük yerleşim yerlerine götürerek
pazarlamaktadırlar. İlçemizde et kombinası ve
modern mandıra kurulduğu takdirde yetiştiricinin
gelir düzeyinin daha iyi bir seviyeye
getirilmesi mümkündür. İlçemizde tarım
ürünlerinden özellikle buğday, arpa, mercimek
,nohut, pirinç ve pamuk yetiştirilmektedir.
Haberli ve Öğündük köylerinde bağcılık
yaygındır. Dicle Nehri kıyısında bulunan Sulak,
Hendek, Yuvalı, Yarbaşı, Bereketli ve Dirsekli
köylerinde sebzecilik yapılmaktadır. İlçemizde
elde edilen tarımsal ürünler İlçe Merkezi veya
çevre ilçelerde pazarlanmaktadır. Alakamış,
Gedik, Çığır gibi sulama imkanı olan köylerde
sulu tarım, özelliklede pamuk üretimi önemli bir
geçim kaynağıdır. Devlet Su İşleri (DSİ),
tarafından yer altı suyu bakımından zengin olan
ova köylerinde sulama amaçlı sondaj yapılması
halinde bir çok arazinin sulanabilir hale
geleceği, bunun sonucunda da, pamuk üretiminde
önemli artışların meydana geleceği tahmin
edilmektedir. İlçemizde üretilen pamuk
Fiskobirlik’in Nusaybin şubesine veya tüccarlara
satılmaktadır. Hayvan varlığı yönünden büyük
potansiyele sahip olan İlçemizde bilimsel
anlamda hayvancılığın yapılmaması, İlkel
usullerle göçer aşiretleri tarafından yapılması
ve hayvan ürünlerinin iyi pazarlanamaması
nedeniyle hayvancılıkta elde edilen gelir
giderek azalmaktadır. Ziraai açıdan başlıca
sorunlar; vatandaşa modern tarım uygulamaların
öğretilmesinde karşılaşılan güçlükler, gübre
kullanımındaki eksiklikler ve sulu tarım arazisi
için gerekli olan yer altı ve yer üstü sularının
azlığıdır. (sulama kanallarının olmayışı iyi
tohumluk kullanımında karşılaşılan güçlükler
vb.) Hem elektrik üretmek hem de sulama suyu
temin etmek üzere inşa edilecek olan Cizre
barajından elde edilecek sulama suyundan
İlçemizdeki 48 köy ve mezra faydalanacaktır.
Bahse konu köy ve mezraları kapsayan sulama
projesi etüt çalışmaları Devlet Su İşleri
Diyarbakır 10. Bölge Müdürlüğünce 26.10.1989
tarihinde başlatılmıştır. İlçemizdeki Ziraat
Bankası şubesi tarımsal krediler ile İlçe
tarımına katkıda bulunmaktadır. İdil’de Tarım
Kredi Kooperatifi ve Diğer Kooperatifler
bulunmadığından bunların görevlerini de kısmen
Ziraat Bankası üstlenmektedir. BOTAŞ Şefliği ve
Enerji Santralleri Kerkük-Yumurtalık Boru Hattı
ile taşınan petrolün iletilmesi için kurulan
Botaş PS 3A İstasyonu şeflik olarak
faaliyetlerini sürdürmektedir. BOTAŞ
Tesislerinin içinde İdil1 ve İdil2 adlı özel
sektöre ait elektrik enerjisi üreten iki ayrı
tesis de bulunmaktadır.
Sağlık
İlçede 30 yataklı Devlet Hastanesi mevcut olup
hastanede ameliyathane tamamlanarak hizmete
konulmuştur. İlçede 4 Sağlık Ocağı 5 Sağlık Evi
mevcuttur. Personel Durumu: İlçede Devlet
Hastanesinde: yılda 20.000 kişiye poliklinik
hizmeti verilmekte olup 2004 yılında ciddi
sayıda yardımcı personel ataması
gerçekleştirilmiştir. Hastanede 6 Pratisyen
Doktor, 1 uzman doktor ve 1 Diş Hekimi görev
yapmaktadır. Dahiliye, Çocuk, Kadın Hastalıkları
ve Cerrahi Branşlarında Uzman Doktor ihtiyacı
vardır. Sağlık ocaklarında hekim bulunmamakta
olup, hizmetler yardımcı sağlık personeli
vasıtasıyla sürdürülmeye çalışılmaktadır. Sağlık
evleri ise personel yetersizliğinden dolayı
kapalıdır. Poliklinik Durumu: Hastanede 4
Poliklinik bulunmaktadır. 1- Genel Poliklinik 2-
Acil Poliklinik 3- Diş Polikliniği 4- Çocuk
Polikliniği Hastanemizde 1998 yılından itibaren
hizmet veren tetkik laboratuarımız teknolojiyi
takip ederek bugün itibari ile Biyo Kimya, Tam
Kan sayımı (Hemogram), Mikroskobik, Hepatit ve
Hiv tetkikleri gibi hizmet kapasitesine
sahiptir. Ayrıca Devlet Hastanesinin ek bina
projesi tamamlanmış olup, 330 milyar keşif
bedeli 150 milyar bakanlıkça gönderilmiş, geri
kalanı Özel İdare bütçesinden tamamlanarak en
kısa zamanda yapımına başlanacaktır.
Eğitim ve Kültür
Çok Amaçlı Toplum Merkezi (ÇATOM) GAP Bölge
Kalkınma İdaresi Başkanlığı’na bağlı ve İdil
Kaymakamlığı’nın gözetiminde görev yapan
ÇATOM’ların ilçemizde de şubesi bulunmaktadır.
Çok Amaçlı Toplum Merkezi (ÇATOM) 4 Eylül 2003
tarihinde İdil Turgut Özal Mahallesinde
Kaymakamlıkça tahsis edilen yeni binada
faaliyete başlamış olup, İdil Kaymakamlığı ve
GAP idaresinin katkıları sonucu eğitime
elverişli duruma getirilmiştir. Halkı
aydınlatmada çok faydası olan özellikle
bayanların eğitiminde etkili rol oynayan ÇATOM
‘da Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü ile koordineli
olarak, aşağıdaki halka açık kurslar
düzenlenmiştir. Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü
A-) Mevcut Durum : Halk Eğitim merkezi
Müdürlüğümüz 1981 yılından itibaren ilçede ve
köylerde faaliyetlerini sürdürmektedir.
2003-2004 eğitim öğretim yılında kurumumuz
bünyesinde 39 adet muhtelif kurslar açılmış
olup, 1205 kursiyere belge verilmiştir. Bu
kurslar okuma-yazma kursları ,meslek kursları ve
sosyal-kültürel kurslardan oluşmaktadır. Kurslar
Milli Eğitime öğretmenler tarafından ek ders
karşılığı açılmıştır. Diğer kurumlarla (
Jandarma,Kaymakamlık, ÇATOM) işbirliği halinde
kurslar açılmıştır. Müdürlüğümüze ait 2 binamız
mevcuttur. Köylerimizde genellikle okuma-yazma
kursları açılmaktadır. Usta öğreticisi
olmadığından dolayı kullanılamayan halı –kilim
ve şal –şapık tezgahlarımız kullanılamamaktadır.
Bu tezgahlarımızın onarıma ihtiyacı vardır. B-)
Yapılan Çalışmalar Kurumumuz bünyesinde
2003-2004 eğitim öğretim yılında 39 adet kurs
açılmıştır. Bu kurslar kaymakamlık ve ÇATOM
işbirliği halinde açılmıştır. Açtığımız kurslara
ait istatistiki bilgiler ekte sunulmuştur. Bizim
İdil Festivali çerçevesinde gelen misafirlere
kurum olarak rehberlik görevi yapılmış, ayrıca
halk oyunları ekibimiz tarafından folklor
gösterisi yapılmıştır. 2004-2005 eğitim-öğretim
yılının başında özellikle köylerde okuma-yazma
kurslarımız hemen başlamıştır.İlçe merkezinde
memurlara yönelik dil ve bilgisayar kursları
açılmıştır. Halen devam eden önemli
kurslarımızdan birisi de , dershaneye gidemeyen
fakir öğrencilerimize yönelik üniversiteye
hazırlık kursudur. 100’den fazla öğrenci bu
kursa devam etmektedir. Kızlara yönelik giyim (
biçki –dikiş) kursumuz devam etmektedir. Yine
kurumumuz bünyesinde kurulan halk oyunları ekibi
çalışmalarını sürdürmekte olup, hedefimiz
Türkiye genelinde yapılacak yarışmalarda
dereceye girmektir. Satranç,bağlama, sportif
faaliyetler ,2004-2005 eğitim-öğretim yılında
açılması planlanan kurslardan bazılarıdır. İlçe
Halk Kütüphanesi İlçe Halk Kütüphanesi 1 Kasım
1993 yılında kurulmuş ve Belediye binasında
hizmete başlamıştır. Daha sonra 1997 yılında
İdil Lisesine ait ek binaya taşınmış, lisenin
ihtiyacından dolayı yine 10 Ekim 2004 yılında
mülkiyeti Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğüne ait
binada hizmet vermeye başlamıştır. Kütüphanemiz
Şırnak iline ait ilçeler içinde, Cizre
ilçesinden sonra en çok okuyucu kitlesine sahip
olan ilçedir. İlçe Halk Kütüphanesi’nde 3888
kitap, Ansiklopedi ve Roman bulunmaktadır.
Kütüphane, öğrenciler için en önemli kaynak
durumundadır. Halk Kütüphanesinde günlük gazete,
dergi ve diğer periyodik yayınları takip etmek
mümkündür.
Ulaşım ve Altyapı
İlçemiz ulaşım açısından önemli iki karayolu
bağlantısının arasındadır. Bunlardan birisi
Cizre - İdil - Midyat - Mardin - Batman
bağlantısını sağlayan karayolu diğeri ise,
Irak-Türkiye bağlantısını sağlayan E-24 (İpek
Yolu) karayoludur. Cizre-İdil-Midyat Karayolunun
genişletme ve yenileme çalışmaları devam
etmektedir. İlçemizde PTT Müdürlüğü ve Telekom
hizmetleri aynı binada yürütülmektedir. 1991
yılında PTT santralı 1000’lik Dicle tam otomatik
dijital santral haline getirilmiştir. Santral
kapasitesi dört kabinet 11.0 sistem 2190 hat
kapasitelidir. İlçemize bağlı köylerden Çığır,
Tepeköy, Karalar, Oyalı, Pınarbaşı, Yolaçan,
Öğündük ve Yavşan köylerinde santral mevcuttur.
Mevcut santrallerden 40 yerleşim birimi aboneli
olarak yararlanmaktadır. Sulak,Hendek, Sırtköy,
Elcani mezrası köylerine kablosuz sistemden
telefon tahsis edilmiş olup, diğer tüm
telefonsuz köylerimize 2001 yılı içerisinde
kablosuz telefon sistemi tahsis edilmiştir. Tüm
Köy Belde ve Şehir Merkezinde ihtiyaç duyulan
herkese telefon en kısa zamanda verilmektedir.
İlçemiz şehir merkezinde 1956, köy santralleri
404, köy KTS telefonları 2921 olmak üzere toplam
5281 telefon çalışmaktadır.
Turizm
Timur Çeşmesi: İlçede 15. yüzyıldan kalma
Timurlenk tarafından yapılan tarihi TİMUR
ÇEŞMESİ bulunmakta olup bu eser Anadolu’da Timur
adı ile anılan tek eserdir. Çeşmenin içerisinde
birbirine bağlantılı kanallar bulunmaktadır.
Timurlenk Çeşmesinin bir rivayete göre yapıldığı
dönemde seviye olarak evlerden yüksekte olduğu
doğa olaylarından etkilenerek günümüzde aşağı
seviyede kaldığı söylenmektedir.
Meryem Ana Kilisesi: İdil, Hatay ve Midyat’tan
sonra Anadolu’da Hıristiyanlığın yayıldığı
üçüncü yerleşim birimidir. İlçe Merkezinde
bulunan Meryem Ana Kilisesi’nin M.S. 57. yılında
temeli atılmıştır. 3 bölüm olarak yapılmasına
karşın bugün 2 bölümü mevcut olup 1 bölümü gerek
yıkımlar gerek tarihte yapılan savaşlardan veya
doğa olaylarından dolayı yıkılmıştır. Bölgede
Hazreti İsa’nın doğumundan sonra Hıristiyanlığın
dünya üzerinde yayılmasına paralel olarak, halk
Hıristiyan dinini kabul etmiş ve M.S. 57 yılında
bölgeye gelen Mor Aday isminde bir havari
tarafından Süryanilik yayılmıştır. İlk
Hıristiyanlığın yayılmasından sonra bölgede 12
bin insanın vaftiz edildiği rivayet
edilmektedir. Çok yakın zamana kadar İlçe
Merkezi ve pek çok köy Süryani-Kadim mezhebine
bağlı iken Müslüman halkın İlçeye yerleşmesi ve
Hıristiyanların yurt dışına göç etmeleri sonucu
Müslümanlar çoğunluk durumuna gelmişlerdir.
İlçe Merkezinde 1 adet kullanılan
7 adet kullanılmayan olmak üzere toplam ana
kilise ile birlikte 8 Kilise vardır. 1- Meryem
Ana Kilisesi 2- Mor Eşayo 3- Mor Gorgis 4- Mor
Şemon 5- Mor Yakup 6- Mor Mejdalaniye 7- Mor
Ã�ızlayto 8- Mor Yohanon Tarihi Mor Yakup
Azizevi: İlçede Süryanilerin çoğunlukta olduğu
dönemlerde cemaat kalabalık olduğundan Pazar
günü yapılan ayinlerde, Kilise yetmediğinden Mor
Yakup Azizevinin bulunduğu bölgedeki cemaat
Kilise yerine bu Azizevini kullanmaktaydılar.
Ayrıca azizevinin bahçesinde tarihi mezarlar
bulunmaktadır. Öğündük Köyünde Mor Yakup
Kilisesi: İlçemize bağlı Öğündük Köyündeki Mor
Yakup Kilisesi M.S. 600. yıllara ait olduğu
sanılmaktadır. İdil İlçe Merkezinin yanı sıra
Öğündük, Haberli ve Sarıköy’de de faal kiliseler
bulunmaktadır. Ayrıca bugün Hıristiyan nüfusun
yaşamadığı Yarbaşı Köyünde büyük bir kilise ve
Basak Köyünde de manastır kalıntıları
bulunmaktadır. Mağara Köyünde Yezidilere ait
tapınaklar mevcuttur.