Hesen Xeyri
Türklerin 1920 Meclisi’nin Kürt mebuslarından Hasan Hayri, 1922’de Mustafa Kemal’i en fazla destekleyen, Lozan’da Kürt haklarının savunulmasının gerekli olmadığının propagandasını yapan kişiydi. Mustafa Kemal, Hasan Hayri’den aynı propagandayı kürt kiyafetleriyle Meclis’te de yapmasını istemiş ve Hasan Hayri bu isteği aynen gerçekleştirmiştlr. 1925 yılında Şeyh Said kıyamı nedeniyle Şark İstiklal Mahkemesi’nde yargılanan Hasan Hayri, mahkemenin ‘falanca tarihte neden kürt kiyafeti giyerek Meclis’e geldin” sorusuna muhatap kalmış ve 23.11.1925 de idam edilmiştlr.
kurulacak olan bu devlet hem kürdlerin ve hemde türklerin devleti olacak’ vaadiye katılan kürd delegelerden olan kürdlerin Dersim’de önde gelen liderlerinden olan Hasan Hayri, bu türk devleti kurulunca işte bu kürd geleneksel kıyafetle meclise gider, ama türk lider Mustafa Kemal onu tutuklatıp idam eder. Bu davranış üzerine Hasan Hayri bu meşhur son sözünü söyler.
Kendi ulusunu bu kadar çok katletmiş olan türk devletine yardım eden, onların toplum sistemine yedelenmeye yeltenen bütün işbirlikçi kürdler; ya hep böyle işbirlikçi olarak şahsiyetsizce ihanet içinde yaşayarak bütün sülalenizi sizin gibi rezillerden edeceksiniz, yada bu hainane tutuma bir an evvel son vererek, kendi gadre uğramış milletinizin kurtluş, demokrasi , özgürlük ve bağımısızlık mücadelesine katılacaksınız.
Başka yolunuz yoktur. türk toplumuna dahil olmakla hiçbir zaman huzur bulamayacaksınız. Siz ne kadar çok o yabancı topluma dahil olsanız bile, ne kadar da çok türk toplumunda mal, mülk ve servet sahibi olsanız bile, kürd olduğunuz için yine de hiçbir can güvenliğiniz olmayacaktır. Sizi ihanet saldırılarından hiçbir servet ve para kurtarmaya yetmiyecektir. Akıllı olun, kendinize dürüst olun. İşte dağ gibi büyük tecrübeler meydandadır.
